Liederen, gedichten en verhalen

Roman de la Rose

Het verhaal Roman de la Rose is een vertelling uit de voornamelijk hoofse cultuur, die ontstond tijdens de Hoge Middeleeuwen. Het werd geschreven door twee auteurs, Guillaume de Lorris en Jean de Meun. Het verhaal werd tijdens de Late Middeleeuwen een van de meest populaire verhalen. Het werd vele keren gekopieerd en vertaald. Omstreeks 1300 schreef men ook een versie in het Middelnederlands.

De hoofdpersoon in het verhaal is Minnaar. Hij krijgt een droom en gaat in die droom op pad. Hij zoekt liefde, die symbolisch wordt weergegeven door een rode roos. Prachtige natuurbeschrijvingen begeleiden hem in zijn zoektocht.

De roos werd al vroeg in de menselijke geschiedenis op waarde geschat. In de Griekse mythologische wereld staat deze bloem symbool voor liefde en schoonheid. Deze twee grootheden worden in de goddelijke mythologieën verwoord door Venus en Amor. Maar het beeld van de roos houdt men wel in evenwicht. De roos staat namelijk ook voor verdriet.

In de Roman de la Rose vinden we als centraal gegeven een besloten tuin vol met heerlijk geurende planten, kruiden en bloemen en vanzelfsprekend ook prachtige vruchtbomen. Er stroomt water door de tuin en er groeien bloemen die eeuwig bloeien. Het is als het ware een geïdealiseerd landschap of het veelgeroemde Griekse arcadische landschap, maar dan in het klein. In de Middeleeuwen ontwikkelde zich de besloten tuin als een symbolische plek, waar men zich terug kon trekken voor rust, overdenkingen en gesprekken. Men kon er ook musiceren, dansen en van een maaltijd genieten. Over het arcadisch landschap en de besloten tuin leest u uitvoerig in natuur in de middeleeuwen, het negende boek uit deze serie.

Voor wat betreft de tuin in de Roman de la Rose kan men zich afvragen of er sprake is van een Hemelse tuin of een Aardse tuin, waar de natuur de belangrijkste kracht is. Dat is aan eenieder om zelf te beslissen aan de hand van het verhaal. Er zijn van het verhaal meerdere versies, maar de essentie is en blijft dezelfde: de mens is op zoek naar de onbereikbare liefde en deze wordt symbolisch weergegeven door een roos.

De onbereikbare liefde wordt verzinnebeeld door de vrouw met goede manieren. Ze is bovenal eerzaam. De zoekende man of Minnaar ervaart in het verhaal grote moeite om deze eervolle vrouw of roos te bereiken en heeft daardoor hartenpijn. De onbereikbare vrouw maakt als het goed is de naar liefde zoekende man rustig, dienstbaar, toegewijd, onwankelbaar, verdraagzaam, waardig en bovenal berustend. Christelijke deugden werden vermengd met het goede ridderlijke en hoofse gedrag. Echter, wat het verhaal zo bijzonder maakt is, dat er een groot verschil is met de reguliere hoofse literatuur. In de hoofse literatuur ligt voor de hoofdpersoon namelijk de nadruk als het ware op het bezingen van diens liefde voor een vrouw. Daarvan is in de Roman de la Rose geen sprake. De liefde als zodanig staat namelijk centraal en is zelfs het onderwerp van het manuscript.

In oorsprong voert het verhaal terug op het in het vorige hoofdstuk al genoemde manuscript Ars amatoria of de Kunst van het minnen van de Romeinse schrijver Ovidius. Dat verhaal kreeg tijdens de Hoge Middeleeuwen hernieuwde voortzetting in de voornamelijk hoofse cultuur.

In de besloten tuin is de eigenaar aanwezig. Dat is heer Vermaak. Hij laat zich omringen door edele vrouwen. Dat zijn bijvoorbeeld vrouwe Welgemanierdheid, Jeugd, Blijmoedigheid, Schoonheid, Verwaandheid en vrouwe Ledigheid. Én in de tuin is ook aanwezig de god Liefde of Amor en zijn gezel Zachte Blik. Aan de muur van de omsloten tuin bevinden zich de afschrikwekkende personificaties van Armoede, Haat, Ouderdom, Schijnheiligheid, Droefenis, Afgunst en onder andere Inhaligheid.

In zijn zoektocht naar de roos wordt Minnaar gestuurd door Liefde. Minnaar beleeft van alles. De belevingen van de Minnaar worden verwoord door allerlei personificaties van verschillende (innerlijke) eigenschappen en omstandigheden. Deze menselijke personages helpen Minnaar in zijn zoektocht, adviseren hem of werken hem tegen. Voorbeelden daarvan zijn Gevaar, Kwade Tong, Verzet, Schaamte, Goed Onthaal, Valse Schijn, Standvastigheid, Vriend, Vrouwe Natuur, Vrees, Oude Vrouw, Blijmoedigheid, Hoop en bijvoorbeeld Genius.

Genius legt met zoveel woorden de nadruk op de natuur. Hij stelt dat er op Aarde geen mens meer zal rondlopen, indien iedereen zich afwendt van Vrouwe Natuur. Maar de echte tuin is en blijft daarbij de tuin van het Paradijs, aldus Genius. Deze paradijselijke tuin is immers niet vergankelijk, zoals de tuin van heer Vermaak. Hierbij benadrukt Genius mijns inziens dat het hier gaat om een Aardse Tuin, waar de natuur de belangrijkste kracht is. Maar hij stelt deze tuin gelijk aan het alles overstijgende Paradijs.

Minnaar gaf, tijdens zijn wandeling door de prachtige tuin, een zoete en lieflijke kus aan een roos. Maar Afgunst kwam hierop in actie. De roos werd samen met Goed Onthaal opgesloten in een versterkte hofstede. De roos was daarmee onbereikbaar geworden voor Minnaar.

Hij onderwierp zich hierop aan Liefde en werd diens vazal. De Minnaar zal vervolgens Liefde volledig dienen, zoals een leenman zijn leenheer dient, maar met veel minnepijn. De onvervulde liefde is daarvan de oorzaak. Maar deze minnepijn dient rustig, dienstbaar, toegewijd, onwankelbaar, verdraagzaam, waardig en bovenal berustend te worden gedragen.

Maar eind goed al goed. Uiteindelijk zorgt Venus voor de apotheose in het verhaal. Zij doet de liefde in Minnaar ontvlammen, die vervolgens met hulp van meerdere personages de burcht kan binnendringen. Minnaar plukt vervolgens de rozenknop en ontwaakt uit zijn droom.

Bovenstaande beschrijvende tekst vindt haar basis in het boek tijdgeest in de middeleeuwen, met de ondertitel over (stille) communicatie, kleding en de ideale mens. Dat is het zevende boek uit de twaalfdelige serie vore ene maeltijt met smakelijcheit. Deze serie wordt door ons in 2024/2025 uitgegeven. Zie voor verdere informatie het hoofdstuk BOEKEN van deze website.

AFBEELDINGEN

1. Minnaar verzorgt het rozenperk, Roman de la Rose, manuscript van omstreeks 1495, graafschap Vlaanderen
British Library

2. Minnaar en Vriend, Roman de la Rose, manuscript van omstreeks 1495, graafschap Vlaanderen
British Library